काठमाडौँ, जेठ ९ — नेपालमा हरेक वर्ष ४० हजारभन्दा बढी व्यक्ति सर्पदंशको शिकार हुने गरेका छन्, जसमा करिब ३ हजार जनाले ज्यान गुमाउने गरेका छन्। यो तथ्याङ्कले सर्पदंशलाई गम्भीर जनस्वास्थ्य समस्याका रूपमा प्रस्तुत गर्छ।

बीपी कोइराला स्वास्थ्य विज्ञान प्रतिष्ठानका निमित्त उपकुलपति प्रा.डा. सञ्जिवकुमार शर्माका अनुसार, सर्पदंश पीडितमध्ये ८० प्रतिशतजसोले समयमै उपचार नपाउँदा मृत्यु हुन पुग्छ। समयमै उपचार भएमा ज्यान बचाउन सकिने सम्भावना उच्च हुन्छ।

मुख्य जोखिममा महिला र बालबालिका

सर्पदंशबाट सबैभन्दा बढी प्रभावित हुनेहरू महिला र बालबालिका हुने गरेका छन्। गाउँघरमा सर्पले डसेपछि पहिलो प्रतिक्रिया धामीझाँक्रीकहाँ जाने प्रवृत्ति छ, जसले समयमै अस्पताल नपुग्दा ज्यान जोखिममा पार्दछ।

डा. शर्माको भनाइमा, “धामीझाँक्रीहरूलाई पनि सर्पदंशको रोकथाम र सचेतना अभियानमा समावेश गर्नु जरुरी छ।”

तराई–मधेश क्षेत्रमा बढी जोखिम

नेपालका तराई तथा मधेश क्षेत्र, विशेष गरी अतिविपन्न समुदाय र स्वास्थ्य सेवा पहुँचबाट वञ्चित स्थानहरूमा सर्पदंशको जोखिम बढी रहेको छ।

सर्पदंशमा गोमन र करेत सर्प मुख्य रूपमा जिम्मेवार सर्प प्रजाति हुन्।

जलवायु परिवर्तनको असर

डब्ल्यूडब्ल्यूएफ नेपालका वन्यजन्तु जीवविज्ञानी डा. शशांक पौडेलले जलवायु परिवर्तनका कारण सर्पको वासस्थानमा फेरबदल आइरहेको बताउनुहुन्छ। जसले गर्दा मानव–सर्प द्वन्द्वको जोखिम अझै बढेको छ।

डा. प्रकाश शाक्यका अनुसार, स्वास्थ्य सेवा पहुँच कम भएका, सरसफाइ कमजोर र विपन्न वर्गको वासस्थान भएको क्षेत्रमा सर्पदंश बढी हुने गरेको छ।

सरकारी भूमिका अपर्याप्त

नेपाल चिकित्सक संघका अध्यक्ष डा. अनिलविक्रम कार्कीले सर्पदंशलाई “मौसमी समस्या मात्रै नभइ स्थायी जनस्वास्थ्य समस्या”का रूपमा बुझ्नुपर्ने र सरकारले औषधि उपलब्धता तथा उपचार पहुँचमा विशेष ध्यान दिनुपर्ने बताउनुभयो।

“अझै पनि सर्पदंश पीडित उपचारबाट बञ्चित छन्, यो दुर्भाग्यपूर्ण हो,” उहाँले भन्नुभयो।

सन्देश

सर्पदंशको प्रभाव रोक्न तीन महत्त्वपूर्ण उपाय:

1. सावधानी अपनाउने — राति ओछ्यानमा सुतेपछि जुत्ता लगाउने, घर वरपर सरसफाइ कायम राख्ने।
2. सचेतना फैलाउने — धामीझाँक्री र समुदायका अगुवाहरूलाई प्रशिक्षण दिने।
3. उपचार पहुँच बढाउने — प्राथमिक स्वास्थ्य केन्द्रहरूमा एण्टी–स्नेक भेनमको उपलब्धता सुनिश्चित गर्ने।